گرفتگی یا اسپاسم عضلات در یک نیمه ی صورت به نام همی فاسیال اسپاسم (Hemifacial spasm) شناخته می شود. در این وضعیت، عضلات نیمه ی صورت به طور غیر ارادی و بدون درد، به صورت پی در پی دچار انقباض می شوند که به آن به اصطلاح پرش عضلات صورت میگویند. این بیماری به طور نسبتا کمیاب در جامعه رخ می دهد. (22 نفر در هر 100000 نفر) و شیوع آن در زنان تقریبا دو برابر مردان است. عموما این بیماری در افراد میانسال (45 تا 50 سال) بیشتر مشاهده می شود.
عصب فاسیال (Facial)، عصبی است که عضلات صورت را تحریک می کند. هر شخص دارای 2 عصب فاسیال است، که هر کدام از این عصب ها نیمی از عضلات صورت را دچار انقباض می کنند. وقتی این عصب به دلایلی بیش از حد تحریک شود، باعث ایجاد انقباض و جمع شدن غیرارادی عضلات در طرف مربوطه می شود. این انقباضات عمدتا از منطقه اطراف چشم شروع می شوند و در چند ثانیه به دیگر عضلات صورت گسترش می یابند.
در اکثر موارد، این بیماری به شکل یک طرفه ایجاد می شود، اما در حدود 5% موارد احتمال دارد که هر دو عصب فاسیال درگیر شده و شخص انقباضات عضلانی را در هر دو نیمه ی صورت تجربه کند؛ این وضعیت بیشتر در افراد مبتلا به ام اس (اسکلروز چندگانه) یا سایر اختلالات عصبی دیده می شود.
علت پرش عضلات صورت (همی فاسیال اسپاسم) چیست؟
علل ایجاد کننده پرش عضلات صورت یا همی فاسیال اسپاسم به دو دسته کلی تقسیم می شوند: در دسته اول عصب فاسیال در مسیر خود ممکن است به دلیل فشار یک حلقه عروقی، تحت فشار قرار بگیرد. ضربات موجود در این حلقه عروقی، فشار را به عصب فاسیال اعمال کرده و آن را تحریک می کنند. در نتیجه، عضلات دچار انقباض و تنگ شدن غیر ارادی می شوند. معمولا، این حلقه عروقی در پشت گوش قرار دارند. با انجام جراحی و برداشتن این حلقه عروقی، فشار اضافه روی عصب فاسیال کاهش یافته و علائم بیمار تا حد زیادی برطرف می گردد.
در دسته دوم تحریک غیرعادی عصب فاسیال به دلیل وجود یک بیماری یا شرایط زمینه ای ایجاد می شود. برخی از این شرایط عبارتند از: وارد شدن ضربه به سر و صورت در مسیر عصب فاسیال و فلج عصب فاسیال که به فلج بل (Bell’s palsy) نیز معروف است.
آسیب های ساقه مغز
اصل عصب فاسیال از ساقه مغز منشأ می گیرد و در صورتی که به هر دلیلی در این ناحیه آسیبی به وجود آید، ممکن است منجر به ایجاد انقباضات عضلانی شود. تعدادی از اختلالات پزشکی که ممکن است باعث ایجاد این ضایعات شوند، شامل سکته مغزی، بیماری ALS و اسکلروز چندگانه (MS) می باشند.
ضایعات فضاگیر
برخی ضایعات فضاگیر مانند تومور ها می توانند فشار را بر روی عصب فاسیال اعمال کرده و باعث ایجاد انقباضات عضلانی شوند. به عنوان یک نمونه، تومور های غده پاروتید (زیرا عصب فاسیال از درون این غده عبور می کند).
عفونت ها:
عفونت های گوش و غده پاروتید مانند اوریون، با ایجاد التهاب محلی، ممکن است فشار را بر عصب فاسیال اعمال کرده و باعث ایجاد انقباضات عضلانی شوند.
راه های تشخیص پرش عضلات صورت
نشانه اصلی ابتلای فرد به همی فاسیال اسپاسم، تیک و انقباض عضلات صورت خواهد بود. پزشک، علاوه بر این موضوع، ممکن است سابقه پزشکی فرد را مورد بررسی قرار داده و مدت زمان بروز این علائم و شدت انقباضات را جهت تشخیص دقیق تر این بیماری، مورد ارزیابی قرار دهد.
پس از آن، پزشک با استفاده از تصویربرداری پزشکی سعی می کند عامل بروز تحریک عصب صورت را تشخیص دهد. این تصویربرداری ها شامل موارد زیر می شود:
– تصویربرداری از منابع مغناطیسی (MRI)
– توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)
– آنژیوگرافی (آرتریوگرافی)
اگر در تصویربرداری ها وجود تومور یا ضایعات مغزی رد شود، پزشکان احتمال فشار ناشی از رگ های خونی را به عنوان عامل بروز همی فاسیال اسپاسم در نظر می گیرند.
پیشگیری از پرش عضلات صورت
تاکنون، پژوهشگران به هیچ راهی برای پیشگیری از ابتلا به همی فاسیال اسپاسم دست نیافته اند.
تحقیقات نشان داده است که استرس، خستگی و اضطراب می توانند علائم این بیماری را وخیم تر کنند. بنابراین، بهترین راهکار برای کاهش شدت علائم، کاهش میزان استرس و اضطراب روزانه و به دست آوردن خواب کافی در طول روز است.
راه های درمان همی فاسیال اسپاسم
برای درمان همی فاسیال اسپاسم، می توان از روش های مختلف استفاده کرد. یکی از روش های درمان دارویی استفاده از کاربامازپین به عنوان خط اول درمان می باشد. همچنین، مشاهده شده که استفاده از داروهایی مانند گاباپنتین، پرگابالین، تری هگزیفنیدیل و باکلوفن نیز می تواند مفید باشد.
سم بوتولینوم (بوتاکس) نیز به عنوان یک روش درمانی برای همی فاسیال اسپاسم مورد استفاده قرار می گیرد. این روش در سال های اخیر به طرز چشمگیری افزایش یافته و تا حد زیادی در بهبود علائم بیماران موثر بوده است. با مهار انتقال تحریک از عصب به عضله، بوتاکس می تواند انقباضات غیر ارادی موجود در بیماران را تا حد زیادی کاهش دهد.
در این روش، معمولا پزشک 10 تا 32 واحد بوتاکس به صورت موضعی در عضلات تأثیر گرفته تزریق میکند. اثر درمانی این تزریق ها معمولا پس از 3 تا 6 روز مشاهده می شود و بیشترین اثر بخشی آن پس از 2 هفته مشاهده می گردد. درمان با بوتاکس به صورت دوره ای انجام می شود، به این معنا که بیمار باید هر 3 تا 6 ماه برای تزریق دوز جدید به پزشک مراجعه نماید.
در مواردی که شدت علائم بیمار زیاد باشد و روش های درمان دارویی و تزریق بوتاکس نتیجه ندهند، جراحی می تواند یک راه حل مؤثر باشد. در موارد اولیه همی فاسیال اسپاسم، یک حلقه عروقی در اطراف عصب فاسیال ایجاد می شود که با فشار، این عصب را تحریک می کند و انقباضات غیرارادی در نیمه ی صورت را ایجاد می کند. این حلقه عروقی به‌طور معمول در پشت گوش قرار دارد. دکتر جراح می تواند این حلقه عروقی را برداشته و فشار روی عصب فاسیال را کاهش دهد و علائم بیمار را بهبود بخشد.
